Shkruan: Shpetim HOXHA
Veza Kozmike ose Veza e krijimit te botes., ka qene e perhapur ne te gjitha kulturat antike te Mesdheut te populluara nga pellazget. Veza ka shume kuptime te ndryshme ne forme simbolike: me i rendesishem eshte ai qe e sheh ate si parim jetesor dhe fare-embrioni i gjith krijimit. Eshte origjina e fshehur dhe misterioze e qenies: eshte fillimi, eshte barku, mitra ku zhvillohet jeta, eshte shpresa dhe ringjallja, eshte nje cikel i plot “ eshte veza kozmike “ gjithashtu dhe guri filozofal qe simbolizon vazon hermetikisht te mbyllur ku realizohet vepra e madhe, dhe ne brendesi te saj gjendet nje mikrokozmos i teri.
Ne kuptimin e thelle kozmologjike, ky simbol ka parashikuar te pakten 6.000 p.k, konceptin shkencore si per shembull ate te teorise te Big Bengut ( Fred Hoyle-1949 ), teori e cila ska shume kohe qe eshte pranuar publikisht nga fizikantet e gjith botes.
Veza e zier, na kujton arketipin e vezes kozmike me komponentet planetare: levozhga-Saturni, cipa e holle-Merkuri, e bardha-Hena, e kuqia e saj-Diellin.
Ne alkimi, ne menyre simbolike ajo i referohet gjithashtu dhe kater elementeve: Tokes, Ajrit, Ujit dhe Zjarrit, dhe konsiderohet si “ Veza e Filozofeve”, ku behet trasformimi, ai i brendshem, nga lenda e pare ne ar. Ky trasformim quhet Vepra e Madhe, dhe veza eshte kontenitori ku mundesohet ky transformim.
Ne masoneri dhoma e erret ku profani reflekton para ceremonise se inicimit konsiderohet si nje veze. Ne kete dhome profanit i thuhet te clirohet nga te gjitha metalet dhe te filloj udhetimin drejte nje jete te re.
Veza kozmike ne formen e simbolit eshte gjetur ne mitet e krijimit te shume kulturave te qyteterimit pellazg ne detin mesdhe. Ne formen e saj tipike kur veza cahet nga brenda tregon nje fillim, kur cahet nga jash nenkupton nje fund.
Zakonisht, veza e botes, tregon fillimin e jetes, e jetes primordiale. Kjo veze fekondoj ujerat e tokes prej nga lindi dhe jeta, shkendija qe mundesoj cdo gje.
Ne mitlologjine pellazgo ilire qe me pas u huazua nga te ardhurit e fundit ne shekullin e 8 pas krishtit ne gadishullin Ilirik, Greket, veza kozmike na vjen ne formen e nje indumenti, nje aksesori te shenjte qe te paret tane e mbanin ne koke te cilin ne sot e quajm Qeleshe ose Plis.
Nga antikiteti jane gjetur qeramika te pikturuar, basorileve, skluptura etj te cilat rafigurojn perendite si Fanes, Zeusin, Pan, Metis, Eros, Erikepaio dhe Brumes. Te gjitha keto perendi mbartin te dyja polet e energjise krijuese duke u konsideruar perendi Amofrodite, te cilat gjeneruan te vetem femijet e tyre.
Interesant eshte rasti i krijimit te Fanes brenda nje veze nga Kronos-Koha, dhe Ananke, nevoja, i cili ne nje basoriliev i shek te II p.K. Modena, rafigurohet brenda nje veze te celur, ku paraqitet figura e nje mashkulli te vendosur ne qender te rrethit zodiakal; ne dore e majte mban skeptrin e pushtetit dhe ne ate te djathten nje rrufe; dy krah ari dhe me trupin te mbeshtjellur nga gjarperi kozmike, ne koke mbart pjesen e lart te vezes dhe nen kembeve te tij eshte pjesa tjeter e vezes.
Ne kete rast, me pjesen e vezes te lartme prezantohet qielli dhe me ate nen kembet e perendise, Toka.
Lindja e ketij perendie kujtohet dhe sot e kesaj dite me festen e Epifanise qe festohet nga feja krishte ne te dyja ritet e saja me te rendesishme Katolik dhe Ortdoks. Epifani ishin ne kulturen antike ilire, ato hyjni qe shfaqen, qe i manifestohen njeriut, te tille si Zeusi, Athinaja, Hermes
Ketu kemi nje antalogji me festen e krishter te Epifanis e cila simbolizon diten e manifestimit publik te birit te Perendise ( Jezusit ) ne bote.
Folja greek φαίνω (Faino), (me kuptimin e “i qartë, i shndritshem”), nenkupton (fos = drite; Fane = pishtar), qe perfaqson fazen e fundit te evolucionit.
Foto lart te basorilievit te Fanit, paraqitet figura e nje mashkulli ne qender te rrethit zodiacal ne te katera drejtimet e hapsires; ne dore e majte mban skeptrin e pushtetit, ne te djathte nje rrufe; dy krah ari. Trupi i tij eshte i mbeshtjelle nga gjarpri kozmike.
Ne pikturen time une u frymezova nga mitet egjiptiane te krijimit. Dhe pikerisht per ate te ”perpunuar ne Hermopolis. Qyteti i cili tani quhet El-Askmuneim, ndersa ne gjuhen antike egjiptiane Khmun, qe nenkupton numri tete, qe kerrespondon me hyjnine e Ogdoade ekzistenca e te cilit i parapriu atij te Ra-hs.
Ne kohet e lashta, ajo ishte qendra e kultit te Thotit, perendia e shkrimit dhe mbrojtes i diturise, Hermes per greket. Ne periudhen greko-romake u adhurua si Hermes Trismegistus ( tri here i madh ), te cilit i atribuohet i ashtuquatur Trupi Hermetike, qe eshte nje permbledhje e shkrimeve dhe interpretimeve te karakterit mistik dhe okult. Miti ermopolit nuk ndryshon nga ai eliopolit, edhe pse ka detajte shqetesuese. Lenda primordiale eshte pershkruar me saktesi pothuajse shkencore dhe eshte e populluar nga tete krijesa hyjnore, bretkosat dhe gjarperinjte, qe notojne ne ujerat e saj. Ata jane Nun dhe Naunet, ujerat primitive, Heh dhe Hanhet, te hapsires te pafund, Kek e Hehet, erresira, Amon dhe Amaunet, perendi te misterit ose te te panjohures: kater cifte te bashkuar ne nje grup pre tete, per egjiptianet antik ky eshte totaliteti i perkyer, Ogdoadi. Ata jane ”eterit dhe nenat qe kane linden te paret, ku prej tyre lindi Dielli dhe qe krijuan Atum”; ata, ne nje moment dhe pike te caktuar, u bashkuan per krijuar nje veze te madhe ku prej te ciles do te dilte krijuesi.